Woensdag 28-10: Doedens' laatste gevecht, Diana Winkel & Reve's Pielemuisjes

Over twee weken moet strafpleiter mr. Piet Doedens zich melden in het paleis van justitie in Amsterdam. Zijn grote tegenstrever, politieman Ton Lith, wil hem alsnog vervolgen wegens smaad en laster en gesjoemel in de zaak Zwolsman. Het gaat over de illegale inkijkoperatie in de boerderij in Zwartebroek. Komt ook uitvoerig aan de orde in mijn boek ‘Vrouwen in het kwaad’, waar de vriendin van Charles Zwolsman, Scarlet Francini, erover vertelt. Ik heb zelf eerder dit jaar in Spanje vrij uitvoerig hierover gehad met beiden.

Het gaat om de rol van oud-rechercheur Martin de B., die stukken uit een proces-verbaal via de Telegraaf aan Doedens – en vervolgens Zwolsman – leverde. Zwolsman betaalde er fors voor. Achteraf blijkt dat de stukken niet geheel en al origineel waren. Ik heb Martin de B. daar ook over gesproken, hij geeft toe dat hij sommige dingen wat heeft aangepast omdat anders de bron – een collega-rechercheur die nog in dienst was – te achterhalen zou zijn.

Achteraf voelt iedereen zich genaaid: John van den Heuvel, die de stukken kreeg. Zwolsman die ervoor betaalde. De vraag is alleen: waren die stukken wel vals?  Het staat wel min of meer vast dat er inderdaad een illegale inkijkoperatie is geweest, de informatie in de stukken klopt waarschijnlijk wel. De identiteit van de ‘lekkende rechercheur’ is nooit bekend geworden. Sommige betrokkenen vermoeden dat Martin de B. een dubbelrolletje heeft gespeeld en zelf als tussenpersoon wat meer provisie heeft genomen dan hij voorspiegelde. De in het kruis getaste politie probeert alsnog haar gelijk te halen met het aanpakken van de intussen door een herseninfarct getroffen en reeds uit het ambt verdwenen advocaat Doedens. Die aankondigt de confrontatie vol vertrouwen tegemoet te zien.

                                                        *

De man die is aangehouden voor de moord op tekenlerares Diana Winkel is niet de Afrikaanse ex-vriend, die aanvankelijk werd verdacht, maar een buurman uit de straat, Gait. Hij zou in een dronken bui in een kroeg hebben verteld dat hij de moord had gepleegd. Diana was doodstoken.

De mensen die hem kennen kunnen het zich nog niet goed voorstellen. De vraag is of de politie mxc3xa9xc3xa9r bewijs heeft dan alleen zijn eigen benevelde verklaring, mogelijk aangevuld met uitlatingen tijdens de verhoren. Als het maar niet is gegaan zoals in de Puttense moordzaak.

Rechercheur: ‘Goed, je hebt het niet gedaan, maar stel dat je het wel hebt gedaan, hoe zou je het dan hebben gedaan?’

Herman: ‘Ik heb het niet gedaan.’

Rechercheur: ‘Nee, maar stxc3xa9l. Met een mes? Of met een pistool?’

Herman: ‘Nou, eh, met een mes dan?’

Rechercheur: ‘Zie je wel! Je hebt het wel gedaan!’

(Dit is overigens niet letterlijk)

                                                       *

De Wereld Draait Door besteedde gisteren aandacht aan Gerard Reve en zijn ontluikende homo-gevoelens. Ook Hanny Michaelis kwam nog even ter sprake. Een paar jaar geleden heb ik mij hier even mee beziggehouden, naar aanleiding van wat een jeugdvriend van Reve vertelde, Wouter Wagener uit Gendringen. Hij komt als Maurits Duivenis voor in ‘De Avonden’. De literaire kwaliteiten van Reve staan buiten kijf, of hij ‘als mens’ altijd even aangenaam was is erg de vraag. Zo was in de oorlog betrokken bij een overval op vermeende zwarthandelaren, waarbij ze als Duitsers waren verkleed. Een incident waar hij later ongaarne aan werd herinnerd. En als hij nu nog leefde en net zo met zijn ‘pielemuisjes’ zou omgaan als destijds zou hij met pek en veren en als pedofiel Nijmegen uitgejaagd worden.

Een paar citaten:

"De families Wagener en Van het Reve woonden in de jaren veertig beiden op de Josef Israxc3xablskade in Amsterdam: Wagener op nummer 99, Van het Reve op 116. Wouter en Gerard zaten beiden op het Vossiuscollege en gingen min of meer als vrienden met elkaar om. Wouter keek hoog op tegen Gerard, die anderhalf jaar ouder was dan hij en om wie men veel moest lachen.

"Hij gebruikte toen al vaak bijbelse teksten. Als hij bij ons aanbelde en de deur van bovenaf werd opgemaakt, galmde hij door het trappegat: "Ik zie een poort wijd openstaan, waardoor het licht komt stromen!"

Wouter zelf had een moeilijke jeugd. Hij stotterde, had een voetafwijking en voelde zich eenzaam. Alleen als hij alcohol had gebruikt, stotterde hij minder. Om aan geld te komen pleegde hij kleine diefstallen: boeken en jassen.

In ‘De Avonden’ biedt Maurits Duivenis zo’n gestolen jas aan, maar Frits van Egters hoeft ‘m niet. ‘Ik heb op het ogenblik een goede overjas,’ zei Frits. ‘Bovendien lijkt het me riskant met een jas die ik niet mijn wettig en overtuigend eigendom kan noemen door de stad te lopen. Ik kan moeilijk zeggen: ik heb hem zelf gekocht en betaald, firma Maurits Duivenis, kleermakers.’

Tal van voorvallen die ze samen hebben meegemaakt, komen op een of andere manier voor in De Avonden, met xc3xa9xc3xa9n belangrijke uitzondering: de roofoverval op 9 december 1944. Het Algemeen Handelsblad van maandag 11 december 1994 schrijft erover, onder het kopje ‘Zxc3xb3xc3xb3 leert men de jeugd’:

‘Een 32-jarige onderwijzer en een 19-jarige scholier drongen Zaterdagmiddag binnen bij een bewoonster van de Tintorettostraat in Amsterdam-Zuid en zeiden dat zij naar illegale papieren kwamen zoeken. De bewoonster werd in een kamer opgesloten terwijl de indringers het huis doorzochten. Toen er gebeld werd verdwenen zij haastig, maar de vr
ouw wist zich te bevrijden en snelde naar buiten. Daar kon zij zoowel den onderwijzer als den scholier aanwijzen, zoodat aanhouding volgde. Zij hadden drie kofffers uit het huis meegenomen, waarvan zij er een in de woning hadden gevuld met vleesch, brood en overhemden.’

De 19-jarige scholier was Wouter Wagener, de 32-jarige onderwijzer een zekere Martien Veldhuis die een dochtertje van twee jaar had dat al een paar keer was flauwgevallen van de honger en nagenoeg op sterven lag. Uit wanhoop deed hij mee aan de overval, die was beraamd door Van het Reve en Wagener. Enkele maanden eerder hadden Van het Reve en Wagener met z’n tweexc3xabn, verkleed als Duitse soldaten, aan de Ringdijk in Amsterdam het gezin van een zwarthandelaar overvallen. Van het Reve zwaaide met een speelgoedpistool en brulde Duitse teksten toen de vrouw des huizes ontkende dat er ‘zwart voedsel’ in huis was: ‘Blxc3xb6dsinn! Heinrich, untersuche die Kxc3xbcche!’

Enige tijd na het verschijnen van De Avonden verbrak Van het Reve het contact met Wagener op een manier die laatstgenoemde nog altijd dwarszit. ‘Hij woonde toen samen met de schrijfster Hanny Michaelis, boven een galerij aan het Oosteinde in Amsterdam waar nu De Nederlandsche Bank is gevestigd. Ik was in haar ogen waarschijnlijk niet interessant genoeg, ik was geen literator waar men in dat bohxc3xa9mienachtige milieu tegenop kon kijken. Ik ging nog wel eens bij hem langs, als hij alleen thuis was. Maar het was wat ongemakkelijk als Hanny van haar werk kwam. Gerard werd geacht te werken, en niet te ouwehoeren met vrienden, dus zei hij dat ik maar niet meer onverwacht langs moest komen. Die raad heb ik in de wind geslagen en ik ben toch nog een keer naar hem toegegaan. Toen riep hij van boven, met zo’n vertrokken gezicht: ‘Jij moet hier niet meer aankomen!’

Dat is een enorme emotionele slag voor mij geweest. Ik weet nog steeds niet wat precies de reden was. Misschien zag hij in mij ook iemand die iets van hem wist dat niemand mocht weten. In 1950 heb ik hem het laatst gesproken, op de Oudezijdsvoorburgwal, waar hij toen met Hanny Michaelis woonde. Dat was een pijnlijke geschiedenis: hij had toen net een jonge man mee naar boven genomen, naar de woning, en dat had Hanny ontdekt.

Daarna heb ik hem nog xc3xa9xc3xa9n keer ontmoet, op de Reguliersgracht. Hij liep achter mij en haalde mij in, maar wilde mij niet voorbijgaan, misschien bang dat ik hem zou aanspreken. Ik heb hem toen alleen verteld dat ik katholiek was geworden. Hij begon te lachen. ‘Hahaha, Wouter Wagener is katholiek geworden’ en toen liep hij door. Daarna heb ik hem nooit meer gezien."

Aldus Wouter. Ik heb zelf toen nog even contact gehad met Hanny Michaelis, maar zij herinnerde zich er niet veel meer van. Het hele verhaal over ‘Gerard Reve en de pielemuisjes’ staat hier.

Op de foto’s: linksboven een boekje met brieven dat Wout Wagener publiceerde, rechts Reve en Hanny Michaelis in Parijs (jaren zestig)